“การเมือง” ใน “ตำนานพุทธเจดีย์สยาม” เบื้องหลังวิชาประวัติศาสตร์ศิลปะไทย

“การเมือง” ใน “ตำนานพุทธเจดีย์สยาม” เบื้องหลังวิชาประวัติศาสตร์ศิลปะไทย
                อ.ชาตรี ประกิตนนทการ คณะสถาปัตยกรรมศาสตร์ มหาวิทยาลัยศิลปากร ได้เขียนบทความชื่อว่า “ตำนานพุทธเจดีย์สยาม : ต้นธารประวัติศาสตร์ศิลปะและรัฐสมบูรณาญาสิทธิราชย์” เผยแพร่ในวารสาร “อ่าน” ฉบับที่ 1 ปีที่ 5 บทความชิ้นนี้ได้อธิบายให้เห็นถึงความเป็นมาของชุดความรู้วิชาประวัติศาสตร์ศิลปะไทยไว้อย่างน่าสนใจ โดยสรุปความได้ดังนี้
                อ.ชาตรี อธิบายว่า องค์ความรู้ทางประวัติศาสตร์ศิลปะไทยที่วงวิชาการไทยในปัจจุบันใช้กันอยู่นี้ กำเนิดมาจากชุดความรู้ที่สมเด็จฯ กรมพระยาดำรงราชานุภาพทรงคิดค้นขึ้น โดยทรงนำเสนออย่างเป็นทางการครั้งแรกผ่านหนังสือเล่มหนึ่งชื่อว่า “ตำนานพุทธเจดีย์สยาม” ซึ่งได้รับการตีพิมพ์ในพ.ศ. 2469
                ในตำนานพุทธเจดีย์สยามเล่มนี้ พระองค์ได้ทรงแบ่งโครงสร้างทางประวัติศาสตร์ศิลปะไทยออกเป็นยุคสมัยต่างๆ ตามอาณาจักรโบราณ ๗ สมัยด้วยกัน คือ ทวารวดี ศรีวิชัย ลพบุรี เชียงแสน สุโขทัย อยุธยา และรัตนโกสินทร์ ซึ่งโครงสร้างดังกล่าวนี้ยังคงถูกใช้โดยนักประวัติศาสตร์ศิลปะไทยอย่างเหนียวแน่นสืบเนื่องเรื่อยมาจนถึงปัจจุบัน
                อ.ชาตรี ชี้ว่า เนื้อหาในหนังสือตำนานพุทธเจดีย์สยาม ซึ่งถือเป็น “ต้นธาร” ของชุดความรู้ประวัติศาสตร์ศิลปะไทยนี้ ได้สะท้อนให้เห็นถึงแนวคิดเบื้องหลังที่สัมพันธ์เชื่อมโยงกับการก่อกำเนิด “รัฐชาติสมัยใหม่” ในสมัยรัชกาลที่ 4-5 ซึ่งเป็นช่วงที่กำลังต้องการร้อยรัดความเป็นหนึ่งเดียวของชาติ และสร้างให้ดินแดนส่วนต่างๆ ในประเทศมีประวัติศาสตร์ชาติร่วมกัน
                อ.ชาตรี ยังอธิบายอีกว่า เหตุที่องค์ความรู้ทางประวัติศาสตร์ศิลปะชุดนี้ยังคงมีพลังสืบต่อมาถึงปัจจุบันนั้น อาจจะเนื่องมาจากองค์ความรู้ชุดนี้มีบทบาทหน้าที่ทางสังคม 2 ประการ คือ
            1.เป็นเครื่องมือที่ประกาศความเป็นชาติอันเก่าแก่ที่ไม่ด้อยกว่าอารยประเทศ
            2.เป็นเครื่องมือที่แสดงถึงความชอบธรรมในการประกาศอาณาเขตเส้นพรมแดนของรัฐชาติสมัยใหม่
อ่านรายละเอียดของเรื่องนี้ได้ใน วารสารอ่าน  ปีที่ 5 ฉบับที่ 1กรกฎาคม – ธันวาคม 2556