พระบาทสระมรกต เคยเป็นปูชนียสถานสำคัญ 1 ใน 100 ของชัยวรมันที่ 7 เดิมมีชื่อว่า “สังโวก” ?

พระบาทสระมรกต เคยเป็นปูชนียสถานสำคัญ 1 ใน 100 ของชัยวรมันที่ 7 เดิมมีชื่อว่า “สังโวก” ?

          ที่เมืองโบราณศรีมโหสถ ปราจีนบุรี พบโบราณวัตถุทำจากสำริดจำนวนหนึ่ง เช่น ขัน เชิงเทียน มีจารึกอยู่บนโบราณวัตถุเหล่านี้ระบุว่า เป็นเครื่องไทยธรรมถวายแด่รูปเคารพ ณ “สังโวก” เมื่อพ.ศ.1730

          ดร.รุ่งโรจน์ ภิรมย์อนุกูล เสนอว่าชื่อ “สังโวก” น่าจะหมายถึง เมืองศรีมโหสถ(หรือแหล่งโบราณคดีรอยพระพุทธบาทสระมรกต ) ซึ่งเป็นแหล่งที่พบเครื่องสำริดเหล่านี้นั่นเอง

          ดร.รุ่งโรจน์ อธิบายว่า เหตุที่เชื่อว่าเดิมเมืองศรีมโหสถมีชื่อว่า สังโวก ก็เนื่องจากพบข้อมูลในจารึกปราสาทบายน สมัยพระเจ้าชัยวรมันที่ 7 ที่ได้กล่าวถึงสิ่งศักดิ์สิทธิ์จำนวนนับร้อยแห่งทั่วอาณาจักร โดยมี “รูปเคารพ 3 องค์ที่สังโวก” รวมอยู่ในนั้นด้วย นั่นคือ “พระบาท” “พระไภษัชย” และ “ศักติ” ซึ่งหากตรวจสอบรอยพระบาทที่มีอยู่ในเวลานั้น ก็จะพบว่าในช่วงเวลานั้นไม่มีรอยพระบาทใดอีก นอกจากรอยพระพุทธบาทที่สระมรกต ซึ่งเป็นแหล่งที่พบจารึกชื่อ “สังโวก” เช่นเดียวกัน ดังนั้นจึงน่าเชื่อว่า สังโวก ก็คือ เมืองศรีมโหสถหรือบริเวณสระมรกตนั่นเอง ส่วน “พระไภษัชย” ซึ่งน่าจะเป็นรูปเคารพในอโรคยศาล ก็น่าจะหมายถึงรูปเคารพในอโรคยศาล ซึ่งตั้งอยู่ด้านหน้ารอยพระพุทธบาทนั่นเอง ส่วน “ศักติ” ยังไม่ทราบแน่ชัดว่าคือรูปเคารพใด

         ปัจจุบัน ยังไม่ทราบว่า สังโวก แปลว่าอะไร แต่ชื่อนี้พบมาแล้วอย่างน้อยตั้งแต่พุทธศตวรรษที่ 16 ดังพบในจารึกปราสาทสมโบร์ไพร์กุกและจารึกบาเสท

อ่านรายละเอียดของเรื่องนี้ได้ใน “ข้อเสนอตำแหน่งที่ตั้งของสังโวก” ในดำรงวิชาการ ฉบับที่ 2 2013 https://bit.ly/37kteSS